Legebeke legaat 2011: WikiLeaks & de Argos-machinery

Argos heeft zijn nieuwe WikiLeaks-zoekmachine gepresenteerd tijdens het Legebeke Legaat: de Argos-Machinery. Het Legaat, dat jaarlijks wordt georganiseerd in samenwerking met de conferentie voor onderzoeksjournalisten stond in het teken van het fenomeen WikiLeaks. Een boeiende discussie tussen gelauwerde onderzoeksjournalisten over de zin en onzin van WikiLeaks ontstond.

Een vreemde eend in de bijt. Zo zou je Bart Jacobs, hoogleraar computerbeveiliging aan de Radboud Universiteit Nijmegen (RU) kunnen noemen. De begeleider van de studenten die de Argos-Machinery hebben gemaakt is ook filosoof en heeft een eigen kijk op transparantie en privacy. Thema’s die sinds de publicatie van honderdduizenden WikiLeaks-documenten veel besproken worden. Bart Jacobs heeft niet voor niets de eer zijn prikkelende ideeën in de openingslezing van het Legebeke Legaat toe te lichten.

Fundamentele verandering

De hoogleraar computerbeveiliging stelt dat het evenwicht tussen burger en overheid op het gebied van transparantie zoek is. Jacobs: ‘Het idee in een democratie - en hierin ben ik zo naïef, ik geef het direct toe, is: de overheid is transparant en de burgers hebben een privéleven wat ontoegankelijk is. Nou ja, in de praktijk is het natuurlijk omgekeerd: de burger is transparant geworden en heeft onder druk van allerlei privacy beperkende maatregelen, steeds minder controle over eigen informatie. En bestuurders verzetten zich steeds sterker tegen allerlei transparantie.’

De verspreiding van informatie is met de komst van het internet fundamenteel veranderd, doceert Jacobs verder. Iedereen kan grote hoeveelheden documenten publiceren en verspreiden. Digitale informatie valt, kortom, niet te controleren. En dat is een probleem, althans, als je als overheid niet wilt dat bepaalde informatie naar buiten komt.

‘Gestoten neus’

Jacobs is dan ook streng voor overheden die hun informatie niet goed beveiligen. ‘De autoriteiten in de VS noemen publicatie van die documenten onverantwoordelijk. Mijn reactie daarop is: ja, het slecht beveiligen van dit soort dingen is onverantwoordelijk. En dan is het: eigen schuld, gestoten neus. Ik vind vanuit mijn vakgebied dat dit soort documenten uiteindelijk geheim moeten blijven. Maar eigenlijk vind ik het wel ontzettend leuk dat het een keer uitgelekt is. Omdat je dus kunt zien wat er voor armdrukkerijtje achter de schermen plaatsvindt. Dus, ik wil er niet voor pleiten dat dit standaard op straat moet liggen, maar af en toe is het eigenlijk wel leuk.’

De Argos-Machinery

Zo leuk misschien wel dat Jacobs Argos wilde helpen met het ontwikkelen van een zoekmachine waarin zowel de militaire veldverslagen (Afghanistan en Iraq-War Logs) als de diplomatieke ambtsberichten (Cables) kunnen worden doorzocht. Vijf enthousiaste informaticastudenten van de RU reageerden op de oproep van Jacobs om mee te werken aan het project en dankzij hun inzet zag de Argos-Machinery het levenslicht.

De Argos-Machinery is een geavanceerde zoekmachine die is ontwikkeld op basis van de zoekbehoeften van de Argos-redactie. De honderdduizenden Wikileaks-documenten kunnen daardoor makkelijker worden doorzocht. Echter, hier begint het werk pas. Jacobs: ‘met dit soort zoekmachines krijg je natuurlijk niet meteen binnen vijf minuten een gefundeerde Tweet die je de wereld in kunt sturen. Het is echt terug naar het ambachtelijke werk waarbij je moet investeren in je middelen. En je zou kunnen zeggen: dit is een versterking van de traditionele rol van de journalist als onderzoeker die sorteert en interpreteert.’

NOS, RTL en NRC en de WikiLeaks-documenten

Na de inleiding van Jacobs buigt het opgetrommelde discussiepanel bestaande uit Henk van Ess (initiatiefnemer zoekmachine Cablesearch) Pieter Klein (adjunct-hoofdredacteur RTL Nieuws) Hans Laroes (voormalig hoofdredacteur NOS) en Joost Oranje (adjunct-hoofdredacteur NRC Handelsblad) zich over het fenomeen WikiLeaks.

Nog voordat alle ambtsberichten openbaar werden –en ook Argos kon gaan zoeken- hadden RTL Nieuws, NRC Handelsblad en de NOS al de beschikking over de ‘cables’. RTL en NRC gingen in zee met de Noorse krant Aftenposten die via een omweg de cables in handen hadden gekregen. De NOS kreeg via WikiLeaks alle cables.

Een grote hoeveelheid diplomatieke ambtsberichten hebben vervolgens het nieuws gehaald. NRC publiceerde van alle landelijke dagbladen de meeste artikelen op basis van de WikiLeaks documenten.

‘WikiLeaks-moeheid’

Om goed te kunnen zoeken hebben ook de NOS, RTL en NRC zoekmachines ontwikkeld. Inmiddels hebben zij de zoektocht naar nieuws uit de WikiLeaks-documenten zo goed als gestaakt. Er was volgens Joost Oranje, adjunct hoofdredacteur van NRC Handelsblad, ook sprake van een zekere ‘WikiLeaks-moeheid’. Er zat volgens Oranje veel journalistiek werk vast aan het bestuderen van de cables ‘ je moet ze namelijk niet alleen bekijken, he moet ze ook checken,’ aldus Oranje. Het viel volgens de NRC journalist op een gegeven moment niet meer te behappen. Hans Laroes herkent de ervaringen van Oranje. Ook het NOS-team dat de WikiLeaks documenten bestudeerde is opgeheven.

Naslagwerk

Alle panelleden zijn te spreken over het initiatief van Argos om een zoekmachine te ontwikkelen. De vraag die zich echter op dringt is: zijn er nog interessante cables overgebleven? De journalistieke redacties waren niet bij machten alle cables te bekijken, daarvoor waren het er simpelweg te veel. Laroes: ‘Ik ben er wel van overtuigd dat als je verder gaat zoeken dat je nog heel veel dingen tegen gaat komen, die misschien voor journalisten iets minder van belang zijn omdat ze niet automatisch tot opening van pagina 1 of 3 of wat dan ook leiden, maar die nog wel heel interessant zijn voor mensen die veel dieper door willen gaan en willen studeren op of later willen publiceren of een documentaire willen maken.’

Oranje: ‘Het is interessant als naslagwerk. Wij hebben recent nog bij de val van Kadhafi hebben wij voor een achtergrondstuk over Libië in de krant (waar we d’r heel veel over hebben gehad, heeft een redacteur van ons) ook nogmaals de Cables op Libië bekeken in die tijden er best nog interessante dingen uitgekomen, maar achtergrond niet inderdaad meer nieuws.

Pieter Klein gaat niet meteen aan de slag met de Argos-Machinery en nuanceert de waarde van de WikiLeaks-documenten. ‘Het is een bron en het gaat vaak maar over een deel van de geschiedenis. Neem grondstoffen of Libië daar valt nog heleboel over uit te zoeken maar niet alleen via die cables, want ze geven maar een zeer klein deel van de werkelijkheid weer. ’

De zoekmachine kan op aanvraag door journalisten en onderzoekers gebruikt worden. Argos heeft hier bewust voor gekozen aangezien er in sommige documenten privacygevoelige informatie staat.

Sam Streefkerk, OnJo

Luister ook naar Radio OnJo. Daarin wordt verslag gedaan van het Legebeke Legaat en de Argos-Machinery.